LOES VAN DER HORST – Vlinders

Ik reed laatst op de fiets van de Cruquiusweg richting Zeeburgerdijk toen ik in de verte boven het Kramatplantsoen twee vormen zag. Ik dacht even aan in de boom gewaaide plastic zakken, maar het bleek kunst. Tussen de twee gebouwen van het Flevohuis hangen aan staalkabels twee reusachtige aluminium vormen van zestien vierkante meter elk, de ene bol de andere hol. Deze Vlinders van Loes van der Horst uit 1998 kregen hun vorm doordat ze aerodynamisch moesten zijn. Iets waar de wind geen vat op kan krijgen. Het is dus niet zo dat vlinders het uitgangspunt was.

ANDRÉ VOLTEN – Anthony Winkler Prins

Het monument voor de grondlegger van de Nederlandse encyclopedie Anthony Winkler Prins van André Volten werd op 9 oktober 1970 aan de stad Amsterdam aangeboden door uitgeverij Elsevier ter gelegenheid van honderd jaar Winkler Prins encyclopediën. Omdat het monument op het Frederiksplein vlak voor de Nederlandse Bank staat, werd het ook wel de ‘knakenpaal’ genoemd. Een ‘knaak’ was de bijnaam van de rijksdaalder (2 ½ gulden).  In 2000 werd het monument aangepast. In het onderste deel van deze schijventoren werd de ruimte tussen de schijven met plastic randen dichtgemaakt. Kinderen dachten namelijk dat het een klimrek was en vielen regelmatig naar beneden.

KEES VERKADE – Simon Carmiggelt

In het Eerste Weteringplantsoen staat aan het Kronkelpad een portretbuste van columnist Simon Carmiggelt, in 1988 gemaakt door Kees Verkade. "Carmiggelt, die geboren en groot geworden is in Den Haag, is een Amsterdammer van nature," schreef de jury die hem in 1967 de vijfjaarlijkse prijs van de Amsterdamse Boekverkopers Vereniging toekende, omdat hij "al vele jaren Amsterdam en de Amsterdammers tot leven brengt ver buiten Amsterdam". In een Kronkel -- zijn column of cursiefje dat dagelijks van oktober 1946 tot oktober 1983 in Het Parool verscheen -- naar aanleiding van die prijs trok hij quasi-bescheiden de schouders op, want ach, het was in een stad als Amsterdam eigenlijk reuze gemakkelijk om die stukkies te schrijven: voor de prachtigste zinnen en de boeiendste mensen hoefde je alleen maar de straat op te gaan met je schepnetje, en dan was het nog slechts een kwestie van "schiften en selecteren" uit het overvloedige materiaal dat je kwam aanwaaien. Die mythe hield hij graag in stand, hoewel het natuurlijk allerminst zo eenvoudig was als hij suggereerde. Aan het slot van het zelfde stukje liet hij de Parool-lezers dan ook weten dat hij toe was aan een weekje vakantie -- in Amsterdam.

THERESIA VAN DER PANT – Paard

Een paardje van Theresia van der Pant staat in een plantsoen op de hoek van de Hemsterhuisstraat en de Comeniusstraat in Slotervaart. Dit Paard uit 1966  heeft voor mij dierbare herinneringen. Eind jaren negentig reed ik er elke vrijdagmiddag op de fiets langs, met m´n toen nog kleine dochtertje Vera in het zitje, op weg naar mijn moeder in de Osdorperhof.

Theresia van der Pant is in Amsterdam vooral bekend van het Wilhelmina-standbeeld op het Rokin. Ook maakte zij enkele mooie portretten van de componist Igor Stravinsky.

                                                                Igor Stravinsky

RONALD TOLMAN - Capriccio

Op de Oostenburgergracht staan op een zes meter hoge zuil twee figuren te balanceren. Dit beeld Capriccio uit 1984 is gemaakt door de Amsterdamse beeldhouwer Ronald Tolman. De term 'Capriccio' is een term ontleend aan de muziek waar deze grillig, schertsend en wankel evenwicht betekent.

Omtrent 'Capriccio' zijn in de loop der jaren heel wat ideeën geformuleerd. Ronald Tolman zegt er zelf over: "Het is eigenlijk heel simpel. Ik werd geïnspireerd door een lavendelzakje dat door één van mijn dochters achteloos aan een geknakte figuurstudie was opgehangen. Al associërend kwam ik tot de slotsom dat de twee figuren een ultieme conflictsituatie te zien geven. Ze zijn tot elkaar veroordeeld. De minste beweging van de één veroorzaakt de val van de ander. Dat is de patstelling van mensen die met elkaar in conflict zijn".

IRIS LE RÜTTE – Fata Morgana

Bij de spoorbrug over de Ringvaart bij de Ringdijk in Oost lopen drie dromedarissen dromerig hun weg vervolgend door de eindeloze woestijn van de stad. Is het echt of is het een luchtspiegeling? Deze Fata Morgana uit 2005 is gemaakt door Iris le Rütte.

NIC JONK - Nereus

Nereus uit 1969 van Nic Jonk  (1928-1994) staat naast het clubgebouw van de gelijknamige roeivereniging aan de Amsteldijk bij de Berlagebrug. Deze Nereus, een zeegod uit de Griekse mythologie, zit op een hippocamp (half paard, half vis). Hij voorspelde de toekomst en stelde zich in verschillende gedaanten aan de mensen voor.

CAREL KNEULMAN – Gerrit Jan van der Veen

Tegenover Artis op de Plantage Middenlaan bij het plantsoen Plantage Westermanlaan staat een monument uit 1973 ter nagedachtenis aan Gerrit Jan van der Veen en aan het Amsterdams kunstenaarsverzet in de Tweede Wereldoorlog in het algemeen. De beeldhouwer Gerrit van der Veen richtte in de oorlog het illegale blad De Vrije Kunstenaar op en was hoofd van de ‘falsificatiegroep’ Persoonsbewijzen centrale, die duizenden valse documenten en stempels heeft vervaardigd. Op 27 maart 1943 was Van der Veen betrokken bij de aanslag op het bevolkingsregister aan de Plantage Kerklaan. Bij deze aanslag werd het gebouw inclusief archieven voor een groot deel verwoest. Dit register was juist voor de Duitse bezetter erg handig, ze konden met de persoonsgegevens joden en ook volwassen mannen voor de ‘Arbeitseinsatz’ opsporen. Van der Veen werd bij een overval op de strafgevangenis aan de Weteringschans gepakt en op 10 juni 1944 in de duinen van Overveen gefusilleerd. De maker van het beeld, Carel Kneulman, heeft ‘de mens Gerrit van der Veen, zoals hij in zijn kracht gebroken na zijn terechtstelling neerlag’ uitgebeeld.

NICOLAS DINGS – Baruch de Spinoza

Het beeld van Baruch de Spinoza (1632-1677), gemaakt in 2008 door Nicolas Dings, staat op de Zwanenburgwal niet ver verwijderd van zijn geboorteplek. De filosoof werd op 24-jarige leeftijd op aandringen van de rabbijnen door het gemeentebestuur verbannen uit de stad. Hij zou zich, als zoon van een Portugeesjoodse immigrant, schuldig hebben gemaakt aan ketterij, want hij twijfelde openlijk aan kerkelijke dogma’s. Spinoza stelde dat er van een Goddelijk plan geen sprake kan zijn. De natuur was in zijn ogen God en de Bijbel mensenwerk.

HILDO KROP – Gedenksteen Interkerkelijk Comité

Aan de gevel van de Oosterkerk aan de Wittenburgergracht hangt een bijzondere gedenksteen. Deze steen is gemaakt door Hildo Krop, waarschijnlijk in 1946. Op de steen is een bootje afgebeeld en een man die een zware  zak op zijn schouders draagt. Aan de wal wacht een vrouw met twee kinderen op wat hij meebrengt. ‘Interkerkelijk Komite 1945’ staat erboven. Om helder te krijgen wat er precies wordt bedoeld lezen we verder op de steen: “Wat liefde samenbracht in ’t jaar van barre nood, heeft menig oude en kind gered van hongerdood. Dit monument vertolkt de dank van heel de buurt. Dank, die in ’t hart van God een eeuwigheden duurt.” Deze steen zou eigenlijk in Friesland of Groningen moeten hangen, want daar kwamen, dankzij de contacten van het comité met kerken in de noordelijke provincies, de scheepjes met voedsel vandaan voor de hongerende bevolking van de Amsterdamse oostelijke eilanden in de eerste maanden van 1945.

ROB CERNEÜS / KEES VERKADE / DOMINIC GRANT – Manke Nelis / Johnny Jordaan / Johnny Meijer / Tante Leen / Duo Jan & Mien

                                                                         Tante Leen                                Johnny Jordaan


               
                      Manke Nelis                              Duo Mien & Jan                      Johnny Meijer

Naar aanleiding van de column ‘DAG’ van Frits Abrahams gisteren in NRC Handelsblad (zie tekst column hieronder) ben ik vandaag naar de Elandsgracht gegaan om dit fraaie gezelschap op de foto te zetten.  Manke Nelis (Cornelis Pieters) uit 2003 en Johnny Meijer uit 1996 zijn gemaakt door Rob Cerneüs. Johnny Jordaan (J.H. van Musscher) uit 1990 en Tante Leen (Helena Kok-Polder) uit 1994 zijn van de hand van Kees Verkade. Het beeld van het Duo Jan & Mien (Mien en ‘Bolle Jan’ Froger) uit 2010 is gemaakt door Dominic Grant.

Een standbeeld erbij in de Jordaan

Toevallig kwam ik tot de ontdekking dat buiten mijn medeweten een standbeeld is bijgeplaatst op de Elandsgracht in de Jordaan. Het is geen wereldnieuws, dat geef ik toe, maar het is toch ook weer niet van elk belang ontbloot.

Het schijnt eind vorig jaar gebeurd te zijn. De Amsterdamse volkszanger René Froger werd toen 50 jaar en gaf zichzelf als verjaardagscadeau een beeld van zijn ouders, het volkszangersduo Mien en ‘Bolle Jan’ Froger. Ze zijn zingend vereeuwigd, Jan met accordeon en bril en Mien met microfoon en stenen permanentje op het hoofd. Zo zongen ze altijd in hun café Bolle Jan.

Het moet ontroerend zijn om je ouders zo te kunnen gedenken, en ik gun het René Froger dan ook van harte, maar je vraagt je toch af hoe volgende generaties, die minder bekend zijn met het repertoire van het duo Jan & Mien (o.a. de singles Tranen voor Schiphol en Zuiderwind die net niet de hitparade haalden), naar zulke beelden in de publieke ruimte staan te kijken.

Ik liep er onlangs met mijn vrouw omheen en had toen al moeite om een en ander uit te leggen. Mien en Jan zijn namelijk toegevoegd aan een beeldengroep die daar, op het Johnny Jordaanplein aan de Elandsgracht, al veel langer stond. Ik stel u even voor, met de vermeldingen op de beelden: Johnny Meyer, ‘virtuoos accordeonist’ (1912 - 1992), Manke Nelis, ‘zanger’ (1919 - 1993), inclusief gehalveerd been, tante Leen (1912 - 1992), met parelketting en hetzelfde stenen permanentje als Mien Froger, en Johnny Jordaan zelf (1924 - 1989), ‘onvergetelijk Amsterdams zanger’.

„Is dat nou Willy Alberti?” vroeg mijn vrouw, wijzend op Johnny Jordaan.

Ik kromp in elkaar. „Je weet toch nog wel hoe Willy Alberti eruitzag? Dit is Johnny Jordaan!”

Ze sloeg een hand voor de mond – een beetje schaamte, dat mocht wel. Maar haar verbale reactie maakte het alleen maar erger. „Ik dacht dat Willy Alberti Johnny Jordaan was.”

Ik keek angstig opzij. „Laat hier niemand dat horen.”

„Je kunt toch niet overal verstand van hebben?”

„Nee”, zuchtte ik, „maar dit is wel weer een bewijs van de zo langzamerhand spreekwoordelijke kloof tussen een gemiddeld PvdA-lid en het gewone volk.”

Ik wees op een grote foto die op een lelijk beschilderd huisje achter de beeldengroep was geplaatst. Daarop waren voornoemde artiesten ook te zien, mét Willy Alberti.

„Waarom staat er dan geen beeld van Willy Alberti?” vroeg mijn vrouw.

Hoewel ik het niet wilde toegeven, was het een verdienstelijke vraag, waarop ik het antwoord helaas schuldig moest blijven. „Misschien komt dat nog…”, mompelde ik. Per slot van rekening was Willy als Carel Verbrugge in de Jordaan geboren en was Johnny Jordaan een neef van hem geweest. Ja, ik ken mijn Jordaanklassieken, mede dankzij Google, wél.

Als er een beeld van Willy Alberti bijkwam, mijmerde ik, zou te zijner tijd ook zijn dochter Willeke toegevoegd kunnen worden. Zo zou je hier over een eeuw een stenen menigte van volkszangers hebben staan, van wie niemand meer enig idee had wie het geweest waren.

Intussen hadden we gezelschap gekregen van een groepje oude dames die tussen de beelden met elkaar een dansje waagden, terwijl ze gierend van de lach Bij ons in de Jordaan zongen. „Neem daar een voorbeeld aan”, zei ik tegen mijn vrouw.

PAUL VENDEL – De Zwerm

Aan de Pieter Calandlaan op de hoek met de Baden Powellweg staat een sculptuur van aan elkaar gelaste roestvrijstalen staafjes. Wanneer je van de Pieter Calandlaan aan komt rijden zie je in de verte een zwerm vogels of insecten of … nee, het is een beeld. Een beeld van Paul Vendel en het draagt inderdaad de naam De Zwerm. Tussen die gelaste staafjes zijn kleine reflectoren geplaatst, zodat er na zonsondergang een ander wonderbaarlijk beeld ontstaat. Een feeëriek beeld van honderden lichtpuntjes die ontstaan door de reflectie van de koplampen van het autoverkeer. 

ROMAN ZUNK – Chet Baker

                                                                      tekening Chet Baker door Bert de Jong

Door zijn overmatig drugsgebruik, vroege dood, en charismatische uitstraling staat jazztrompettist Chet Baker ook bekend als "mooie jongen met wie het verkeerd afliep". In de nacht van donderdag 12 op vrijdag 13 mei 1988 viel hij, waarschijnlijk onder invloed van drugs, uit een raam van hotel Prins Hendrik op de Prins Hendrikkade/hoek Zeedijk. Hij overleefde zijn val niet. In 1999  verscheen op de gevel van het hotel een plaquette, gemaakt door Roman Zunk, ter herinnering aan de jazzartiest. Zunk maakte dit portret naar een pasteltekening van Bert de Jong. Hierbij een link naar een YouTube filmpje dat ik vorige jaar over Chet Baker maakte: http://www.youtube.com/watch?v=6iqoqGGtxuc

JOHN RÄDECKER – Nationaal Monument

In een Amsterdams Beeldenblog mag natuurlijk het bekendste beeldhouwwerk van de stad, het Nationaal Monument, niet ontbreken. Dit monument is ontworpen door J.J.P.Oud, het beeldhouwwerk is van John Rädecker. Hoewel het een monument is voor de herdenking van de Tweede Wereldoorlog, lijkt het tegenwoordig erg veel op een fietsenstalling.

Interessant zijn de Polygoonjournaalbeelden uit 1954 en 1956 over het ontstaansproces van het monument in bijgaand wikipedia-artikel